İstanbul'un taksileri

Gazetelerde bu aralar sık sık taksilerde insanların başına gelen dolandırıcılık hikâyelerini okuyorum. Yolu uzatma, müşterinin verdiği 50 TL'yi 5 TL ile değiştirmek en bilinen yöntemler. Askerde taksici bir arkadaşımın anlattığı taksimetre ile oynamayı gerektiren daha gelişmiş yöntemlerde var. Hedef genelde turistler ve özellikle kadınlar. Bu olaylar neden oluyor diye düşündüm ve öncelikle konunun ekonomik tarafını araştırmak istedim.

Ukome'nin araştırmasına göre İstanbul trafiğinin %15'i taksi ve taksi dolmuşlar tarafından taşınıyor. İstanbul ölçeğinde düşünüldüğünde 1.500.000 kişi ediyor. Yani çok yüksek bir talep söz konusu.

Konunun arz tarafı daha karışık. İstanbul’da yaklaşık 18.000 yasal taksi var. Bazı araştırmalara göre 5.000 ila 35.000 kadar da korsan taksi olduğu tahmin ediliyor. İstanbul’da yasal olarak kaç taksinin çalışabileceği son olarak 1991'de düzenlenen tahdit ile belirlenmiş. Bu tarihten beri yasal taksi plakası sayısı sınırlı, başka bir deyişle plaka arzı üzerinde bir tavan uygulaması var. Piyasaya giriş böyle bir tavanla engellediği için ticari taksi plakalarıyla ilgili ikincil bir pazar oluşmuş durumda. Şu anda İstanbul’da bir ticari taksi plakasının değeri yaklaşık 525.000 TL. Plakaların bedeli bu kadar yüksek olduğu için taksi plakaları genelde yatırım amaçlı olarak kullanılıyor. Bu parayı verebilecek insanlar genelde taksi şoförü olarak çalışmayı tercih etmiyor. Bunun yerine yatırımcılar plakaları günlük 120-200 TL gibi bedellere kiralıyorlar. Akaryakıt ve diğer giderlerde dikkate alındığında bir taksi şoförünün asgari ücret seviyesinde gelir elde edebilmesi için günlük 300 TL gibi yüksek bir ciro yapması gerekiyor.

Gazetelerde okuduğumuz ve ara sıra basımızda gelen taksi hikâyelerinin altında yatan temel nedenlerden en önemlisi bence bu ciro baskısı. Toplumun değer yargılarının erozyona uğraması ve bireylerin giderek daha makyavelist bir yaklaşım benimsemesi gibi çok önemli başka sebepler de var ama bunlar hakkında yorum yapabilecek donanıma sahip değilim.

Kısmen iktisat teorisinin öğretileri, kismen de pratik gözlemlerim sonucunda yüksek talep ortamında arza uygulanan kısıtlamanın hizmet kalitesini düşürdüğünü düşünüyorum. Son plaka tahdidi yapıldığında 7 milyon olan İstanbul nüfusunun bugün 13 milyona yaklaştığını göz önünde bulundurarak kademeli olarak yapılacak yeni plaka tahditlerinin arzı arttırarak hizmet standardını yükselteceğini düşünüyorum. Yeni plakalar aynı zamanda ikincil piyasadaki arzı da arttıracağı için plaka bedelleri ve dolayısıyla günlük kira bedelleri de düşecektir. Bu da doğal olarak şoförlerin üzerindeki biraz önce bahsettiğimiz ciro baskısını azaltacaktır.

Buradaki en can alıcı soru şu anda ellerinde yüksek miktarda plaka tutan ve yeni tahditlerle varlıklarının değeri düşeceği ciddi kayıplar yaşayacak kitlenin baskısına karşın böyle bir kararın alınıp alınamayacağı? Bence bu sorunun cevabı da bizlerin elinde. Taksi ücretleri biraz önce bahsettiğimiz giderler göz önüne alınarak belirleniyor. Yani şu andaki arz tavanı yüzünden biz taksi ücreti olarak ödememiz gerektiğinden daha fazlasını ödüyoruz. Başka bir şekilde söylersek her gün taksileri kullanan 1.500.000 insanın cebinden taksi plakası sahiplerinin cebine haksız bir kazanç söz konusu. Hiç bir yönetim bu kadar insanın desteklediği bir kampanyaya kayıtsız kalamaz.